آیا تاکنون نام گیاه استویا را شنیده‌اید؟ استویا از قرن شانزدهم میلای به عنوان یک شیرین‌کننده، مورد استفاده قرار می‌گرفت و حتی خواص درمانی بسیاری برای آن درنظر می‌گرفتند. امروزه نیز این گیاه به عنوان جایگزینی طبیعی برای قند شناخته می‌شود، چرا که کالری آن تقریبا صفر بودهt اما ۲۰۰ برابر شیرین‌تر از قند است. در این مطلب گیاه استویا را به طور کامل معرفی کرده و به این سوال پاسخ می‌دهیم که استویا چیست؟ سپس فواید مصرف، عوارض احتمالی آن، میزان مجاز و آشپزی با استویا را بررسی خواهیم کرد. تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.

درباره گیاه استویا؛ گیاه استویا چیست؟

شیرین‌کننده استویا از برگ گیاهی به نام استویا (stevia rebaudiana) به دست می‌آید و مناسب افرادی است که قصد دارند کالری کمتری دریافت کنند. با توجه به اینکه این شیرین‌کننده از برگ‌های گیاه استویا استخراج می‌شود، ماده‌ای طبیعی است و جایگزینی مناسب برای شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند سوکرالوز، آسپارتام و غیره خواهد بود.

گیاه استویا بومی پاراگوئه و برزیل بوده که به سرما حساس است. استویا بوته‌ای است که برگ‌ها بر روی ساقه‌ای کوچک قرار گرفته‌اند و گل‌های گیاه نیز بر روی این ساقه قرار دارند. برگ‌های استویا کشیده هستند که ماده استخراج شده از آن را به عنوان شیرین‌کننده می‌شناسیم.

طبع استویا

شیرین‌کننده‌ای که از گیاه استویا به دست می‌آید، گزینه‌ای مناسب برای افرادی است که قند خون بالایی دارند و به دیابت مبتلا هستند، چرا که بر میزان قند خون تاثیر منفی نمی‌گذارد؛ اما شیرینی آن ۲۰۰ برابر بیشتر از قند معمولی است.

گیاه استویا از دید طب سنتی طبع گرم و خشک دارد و از این رو مناسب افراد سردمزاج است. با وجود اینکه این گیاه در برخی کشورها مانند آمریکا مورد تایید قرار گرفته است، اما هنوز به مطالعات بیشتری در این زمینه نیاز است.

جایگزین قند و شکر

باتوجه به ویژگی‌های این گیاه می‌توان استویا را به عنوان جایگزینی برای قند و شکر در نظر گرفت که مصرف میزان متوسط آن خطری برای سلامتی نخواهد داشت. این گیاه در صورتی که به طور طبیعی استخراج شود، مضر نبوده و حتی برای سلامت بدن مفید خواهد بود.

با این وجود در برخی نمونه‌های تجاری آن پس از انجام مراحل تصفیه با شیرین‌کننده‌های دیگری مانند دکستروز و مالتودکسترین ترکیب می‌شود که در این صورت اثرات آن تغییر خواهد کرد و نمی‌توان با اطمینان آن را بی‌خطر دانست.

فواید مصرف استویا

همانطور که گفتیم مصرف استویا در صورت طبیعی­بودن برای بدن فواید بسیاری را به همراه دارد که در این بخش به آن اشاره می‌کنیم.

حفظ سلامتی افراد مبتلا به دیابت

به طور کلی استویا را فاقد کالری و کربوهیدارت در نظر می‌گیرند و به همین دلیل استفاده از آن برای افراد مبتلا به دیابت مضر نخواهد بود. بر طبق مطالعات مصرف شیرین‌کننده استویا بر میزان قند خون و فشار خون تاثیر اندکی دارد و همچنین بر حساسیت به انسولین تغییری ایجاد نمی‌کند.

این موضوع برای بیماران مبتلا به دیابت نوع دو بسیار مهم است، چرا که این بیماری در اثر مقاومت به انسولین ایجاد می‌شود. استفاده از استویا در افراد مبتلا به دیابت موجب می‌شود تا رژیم غذایی سالم‌تری داشته باشند.

کنترل وزن و لاغری

اضافه وزن و چاقی یکی از مشکلات اصلی افراد در جوامع امروزی است که زمینه ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها را فراهم می‌کند. چاقی در اثر عوامل مختلفی مانند کم­تحرکی و رژیم­غذایی ناسالم ایجاد می‌شود. دریافت کالری و قند زیاد از غذاهای مختلف به ویژه فست‌فودها و غذاهای آماده، از نگرانی‌ها مهم در رابطه با افزایش وزن است.

استویا به دلیل آنکه میزان قند و کالری بسیار محدودی دارد، مانع از افزایش وزن می‌شود و با مصرف آن می‌توان وزن را کنترل کرد.

کنترل فشار خون

بر طبق برخی مطالعات مصرف استویا منجر به کاهش فشار خون می‌شود زیرا دارای ترکیباتی است که عروق خونی را گشادتر می‌کنند. برخی دیگر از مطالعات بر این نکته تاکید دارند که استویا تغییری در میزان فشار خون ایجاد نمی‌کند.

با این وجود می‌توان گفت که استویا جزو مواد غذایی درنظر گرفته می‌شود که منجر به افزایش فشارخون نخواهد شد.

سلامت قلب و عروق

کلسترول و فشار خون بالا از اصلی‌ترین عوامل در افزایش سکته قلبی و ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق هستند. با توجه به اینکه استویا منجر به افزایش فشار خون نخواهد شد و همچنین موجب کاهش تری گلیسرید و کلسترول‌های بد خون می‌شود؛ مصرف آن خطر ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق را کاهش می‌دهد و باعث سلامت بیشتر قلب خواهد شد.

پیشگیری از سرطان

مصرف استویا خطر ابتلا به انواع سرطان به ویژه سرطان لوزالمعده را کاهش می‌دهد، زیرا دارای ترکیبی نام استویوزید (stevioside) است که منجر به مرگ سلول‌های سرطانی می‌شود. همچنین خواص آنتی اکسیدانی موجود در استویا با کاهش سطح رادیکال‌های آزاد بدن، مانع از تشکیل سلول‌های سرطانی خواهد شد.

سلامت دهان

یکی از فواید استویا که کمتر بدان اشاره شده است کمک به سلامت دهان و دندان‌هاست. ترکیبات موجود در استویا مانع از فعالیت نوعی باکتری به نام استرپتوکوک موتانس می‌شوند. این باکتری یکی از عوامل اصلی پوسیدگی دندان‌ها محسوب می‌شود.

نکاتی درباره گیاه استویا

در این بخش به برخی نکات جالب درباره گیاه استویا اشاره می‌کنیم:

گیاه استویا در برخی کشورها مانند هند، ژاپن، چین، تایوان و کره به مقدار زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

استویا در ایالت متحده آمریکا مورد تایید قرار گرفته و برخی شرکت‌های تولید نوشابه از استویا برای تهیه نوشابه‌های رژیمی استفاده می‌کنند.

استویا کالری و کربوهیدارت کمی دارد، اما شیرینی آن ۲۰۰ تا ۳۰۰ برابر بیشتر از قند است.

استویا نوعی شیرین‌کننده طبیعی است که جایگزین قند و شکر می‌شود و برای بیماران مبتلا به دیابت گزینه مناسبی است.

انواع گیاه استویا

گیاه استویا دارای ۲۰۰ گونه مختلف است که امکان رشد آن‌ها در مناطق گرمسیری فراهم است. این گیاه درختچه‌ای انبوه بوده که متعلق به تیره کاسنیان است. گونه‌های مختلف استویا بومی مناطق آمریکای شمالی و جنوبی هستند.

اما در دیگر نقاط کره زمین که شرایط دمایی مناسبی داشته باشند، رشد می‌کنند. امروزه کشور چین به عنوان بزرگترین صادرکننده استویا شناخته می‌شود.

استویا به چه شکلی در بازار وجود دارد؟

امروزه استفاده از گیاه استویا افزایش یافته است و به شکل‌های زیر در بازار یافت می‌شود:

برگ‌های تازه و خشک

برگ‌ها استویا به صورت تازه و یا خشک­شده قابل خریداری هستند که طعم شیرینی دارند و می‌توان از آن‌ها استفاده نمود. البته برگ این گیاه به صورت خشک شده استفاده می‌شود، پس در صورت خرید برگ تازه این گیاه، باید آن را پس از شست‌وشو در منزل خشک کرده و سپس مورد استفاده قرار دهید.

عصاره استویا

عصاره استویا مهم‌ترین نوع مصرف آن بوده که به صورت پودری سفیدرنگ است و به عنوان شیرین‌کننده در بسیاری از غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرد. عصاره تصفیه­شده استویا که فاقد ناخالصی یا مواد مضر باشد مورد تایید سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) است.

کنستانتره‌های مایع

دیگر نوع استفاده از استویا، کنستانتره مایع است که انواع مختلفی از آن در بازار وجود دارد. این کنستانتره از جوشاندن برگ‌های گیاه استویا در آب و یا خواباندن آن در آب مقطر به دست می‌آید. این مایع طعم شیرینی دارد که می‌توان از آن در آشپزی استفاده نمود.

مقدار مصرف روزانه مجاز استویا

فراموش نکنید که در مصرف استویا باید همواره اعتدال را رعایت نمود تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود. بر طبق گفته سازمان‌های نظارتی مانند سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) و کمیته علمی غذای اروپا (SCF) میزان مصرف مجاز عصاره استویا چهار میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت روزانه است.

آیا مصرف استویا در دوران بارداری مجاز است؟

مصرف انواع شیرین‌کننده‌ها در دوران بارداری منجر به افزایش وزن مادر یا اضافه وزن نوزاد پس از تولد خواهد شد. در زمینه تاثیر استویا و مصرف آن در دوران بارداری به مطالعات بیشتری نیاز است. برخی مطالعات مصرف عصاره تصفیه شده استویا برای خانم‌های باردار را بی‌خطر دانسته‌اند؛ در مقابل استفاده از برگ‌های خشک شده و عصاره خام این گیاه در دوران بارداری ممنوع است. چرا که ممکن است تاثیر منفی بر جنین داشته باشد.

چه افرادی بهتر است از استویا استفاده نکنند؟

برخی افراد در استفاده از استویا باید احتیاط کرده و بهتر است از آن استفاده نکنند. در صورتی که دارای مشکلات زیر هستید، استویا برای شما ممنوع است:

فشار خون پایین

مشکلات کلیوی

مصرف دارویی خاص مانند دارو فشار خون و قند خون

حساسیت به الکل قند

آشپزی با استویا

استویا ماده‌ای شیرین‌کننده است که می‌تواند در آشپزی مورد استفاده قرار گیرد. به این نکته توجه داشته باشید که استفاده زیاد از استویا در غذا می‌تواند موجب طعم تلخ آن شود. از عصاره استویا می‌توان در تهیه شربت‌های شیرین استفاده نمود.

برای استفاده از این ماده آن را به نسبت ۱:۱ با شکر به کار ببرید. توجه داشته باشید که استویا خواص شکر را ندارد و در تهیه کیک و شیرینی منجر به تغییر بافت آن خواهد شد، به همین دلیل نمی‌توان از استویا به تنهایی برای شیرینی‌پزی استفاده نمود.